ISU BAHASA : BAHASA ETNIK PERLU PEMBELAAN

Oleh TARMIZI ABDUL RAHIM

pengarang@utusan.com.my

MASJID BIRU, HAGIA SOFIA, TURKI

Bahasa adalah petunjuk bangsa, umpama sinonimnya gula dengan rasa manisnya, garam dengan masinnya. Pepatah Melayu, 'Bahasa Jiwa Bangsa' mempunyai kebenarannya kerana tanpa bahasa sesuatu bangsa itu langsung tidak bermakna atau lebih tepat lagi bakal pupus di dunia ini. Tragedi itulah yang terjadi kepada Bahasa Sanskrit dan Latin yang sedikit waktu dahulu merupakan bahasa lingua franca dunia, tetapi kini hanya tinggal sejarah, kekal pun hanya sekadar tatapan bahan pameran di muzium bahasa atau digunakan sebagai bahasa untuk terma-terma tertentu seperti nama-nama saintifik yang khusus bagi tumbuhan dan perundangan sahaja. Menurut seorang pakar bahasa, Michael Krauss, dunia pada masa ini mempunyai lebih 6,000 jenis bahasa dalam pelbagai dialek dan selepas abad ke-21, lebih separuh daripadanya akan pupus termasuklah secara khususnya bahasa minoriti etnik di Sabah, antaranya Iranun. Beliau dalam kajiannya menyebut bahawa sepertiga daripada jumlah bahasa itu terdapat di Asia. Sebanyak 50 peratus jumlah itu disifatkannya sebagai 'moribund' atau nazak iaitu bahasa yang tidak diajar dan dipelajari oleh kanak-kanak yang dilahirkan dalam masyarakat itu.

Sementara itu, 40 peratus lagi berada dalam keadaan 'endangered' iaitu bahasa yang jika tidak dibantu mungkin tidak akan diamalkan atau dituturkan oleh generasi mendatang dan ini bermakna cuma 10 peratus daripada jumlah bahasa dunia boleh disifatkan sebagai 'selamat'. Yang Dipertua Dewan Rakyat, Tan Sri Pandikar Amin Mulia yang juga Penaung Persatuan Bahasa dan Kebudayaan Iranun Sabah (BKI) mempunyai pandangan sinikal apabila mendedahkan bahawa bahasa Iranun, Kota Belud, Sabah akan mati dan lenyap selepas daripada generasinya, sekiranya tiada usaha gigih dilakukan termasuk daripada pihak kerajaan sendiri. Malah beliau mengakui bahawa anak-anaknya tidak pandai bertutur dalam bahasa etniknya iaitu bahasa Iranun, katanya pada majlis perasmian bangunan Taska Bahasa Iranun BKI di Kampung Payas-Payas, Kota Belud, Sabah baru-baru ini. Bukan mengungkit tetapi sekadar luahan mengenai hak dan nasib etnik bumiputera yang seakan terlepas pandang oleh kerajaan, Pandikar berkata, kerajaan sanggup mengeluarkan peruntukan lebih RM1 bilion setahun untuk perkembangan sekolah jenis kebangsaan terutama Cina, tetapi apabila pendokong bahasa etnik memohon permohonan, ia seperti diragui dan dipersoalkan.

Sedangkan, katanya, kumpulan bumiputera etnik di negara ini tanpa kompromi pada setiap masa akur dan taat kepada negara, langsung tanpa sebarang perasaan berbelah bahagi apabila menerima bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan, perpaduan dan integrasi. "Apabila diajukan kepada Pejabat Pelajaran Daerah untuk sedikit peruntukan bantuan taska, alasan yang diberikan ialah kita tidak mampu dan tiada tenaga kerja mahir. "Jawapan penyelesaiannya amat mudah, kerana masih terdapat di kalangan komuniti etnik ini yang masih fasih berbahasa etnik sendiri, maka tempatkan mereka dalam kawasan masing-masing barulah kosnya tidak meningkat. "Negara Papua New Guinea mempunyai lebih 200 dialek tetapi kerajaan mereka memberikan bantuan supaya bahasa masing-masing dipelihara dan diajar kepada golongan kanak-kanak. "Memanglah bunga rasmi Malaysia adalah Bunga Raya, tetapi ia akan kelihatan amat janggal dan langsung tidak cantik apabila dibiarkan sendiri tanpa ada pokok-pokok hiasan dan bunga lain di sekelilingnya, fungsinya untuk saling melengkapi antara satu sama lain. Begitulah kaitannya antara bahasa kebangsaan dan bahasa etnik," katanya.Terkadang apabila diperhatikan dasar kerajaan seperti tiada kesinambungan.

Contohnya Kementerian Pelancongan amat mementingkan 'penjualan' produk budaya etnik dengan memaparkan gambar rakyat berpakaian tradisional etnik pelbagai kaum di negara ini di papan-papan iklan. Tetapi pada masa sama, dasar menjaga bahasa etnik yang menjadi jiwa kepada bangsanya agak kabur. Perlu diingat jika dibiarkan berlarutan, kebudayaan etnik ini akan lenyap selari dengan pupusnya bahasa mereka, sekali gus hilanglah 'aset' produk pelancongan negara. Menyentuh mengenai bahasa Iranun, ia digunakan oleh kira-kira 20,000 orang Iranun yang tinggal di 26 perkampungan di Kota Belud; tiga perkampungan di Lahad Datu iaitu di Kampung Barigas, Bakolod dan Kampung Nala dan satu kampung di Daerah Kudat iaitu Kampung Indarason. Penubuhan BKI merupakan inisiatif kumpulan itu bagi menghalang kepupusan bahasa ibunda mereka, dengan Pandikar bertindak sebagai penasihatnya dan didokong oleh tokoh-tokoh masyarakat dalam komuniti berkenaan di seluruh Sabah. Langkah awal yang dibuat BKI untuk memulihara bahasanya adalah dengan mengambil inisiatif sendiri membentuk sistem ejaan dan penulisan 'orthography' bahasa Iranun pada 1998 dengan bantuan secara percuma daripada Profesor Howard P. Mc Kaughan dan pegawai-pegawai Summer Institutes of Linguistic (SIL) Sabah iaitu Jim dan Karla Smith.

Tiga siri bengkel diadakan sejak 1999, untuk memperkenalkan dan melatih peserta dalam penggunaan sistem ejaan bahasa Iranun untuk menulis buku-buku dalam bahasa itu. Bengkel-bengkel susulan telah diadakan yang bertujuan menggalak dan merangsang peserta untuk menulis cerita-cerita rakyat, buku kanak-kanak, kamus bergambar dan adat istiadat Iranun. Kesemua tulisan itu telah dicetak sebagai bahan bacaan dan rujukan untuk masyarakat Iranun. Kesemua kerja yang dihasilkan oleh komputer dibuat oleh pelatih dilatih oleh Jim dan Karla. Sehingga kini, projek bahasa Iranun menghasilkan lebih 80 buah buku kecil termasuk buku kanak-kanak dan kalendar. Untuk masa depan, BKI akan mendirikan pusat latihan dan perpustakaan di setiap zon yang dikenalpasti untuk menempatkan semua buku Iranun dan lain-lain bahan bacaan termasuk bahasa lain. Objektif utama projek ini untuk mengadakan kelas-kelas pra sekolah dengan menggunakan bahasa Iranun sebagai bahasa pengantar selain menyediakan sebanyak mungkin bahan bacaan dan rujukan untuk diserahkan kepada Kementerian Pelajaran bagi ditimbangkan untuk Bahasa Iranun diajar di sekolah-sekolah sebagai POL (People own language) dan akhirnya sebagai mata pelajaran.

Walaubagaimanapun cantik dan elok perancangannya, ia masih berkait rapat dengan faktor kewangan bagi melancarkan segala usaha murni itu. Oleh itu, usaha kumpulan etnik minoriti ini selain memerlukan bantuan kewangan daripada kerajaan, mereka juga amat mengharapkan sokongan, dorongan dan kepakaran daripada pihak lain seperti pertubuhan bukan kerajaan, korporat dan institusi pengajian tinggi.

SUMBER

UTUSAN MALAYSIA

20 OKTOBER 2011