SAHBULAH DARWI
Pengurus Unit Media dan Penerbitan
Universiti Multimedia (MMU)
Utusan Malaysia Online, 17 November
2015
Apakah perbezaan antara bahasa
kebangsaan, bahasa rasmi dan bahasa negara? Jika soalan ini ditanya secara
rambang, mungkin ada dalam kalangan masyarakat kita yang akan menggelengkan
kepala kerana tidak pasti apakah perbezaannya atau mungkin memberi jawapan yang
keliru atau tersasar. Malah mungkin ada yang menganggap kesemua istilah itu
sama sahaja walhal ia memberi perbezaan maksud yang cukup signifikan dalam
pembinaan sebuah negara bangsa.
DEWAN Bahasa dan Pustaka (DBP)
mempunyai peranan penting untuk memastikan bahasa Melayu digunakan sepenuhnya
di Malaysia selaras dengan kedudukannya sebagai bahasa rasmi negara. GAMBAR
HIASAN Hakikatnya, kedudukan bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan dan bahasa
rasmi bagi negara ini amat jelas, justeru apabila dua status itu dimiliki maka
bahasa Melayu berada dalam kedudukan cukup tinggi iaitu sebagai bahasa negara.
Dalam konteks ini, jika ditinjau ke sebuah negara jiran, misalnya memilih
bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan tetapi bahasa rasmi bagi republik itu
adalah bahasa Inggeris. Jelas termaktub dalam Perkara 152 Perlembagaan
Persekutuan yang menggariskan bahawa bahasa Melayu yang dikenali juga sebagai
bahasa Malaysia adalah bahasa rasmi yang tidak boleh dipertikai fungsi dan
peranannya sebagai bahasa kebangsaan. Kedudukan bahasa Melayu sebagai bahasa
rasmi dimantapkan lagi menerusi Akta Bahasa Kebangsaan 1967.
“Istilah bahasa kebangsaan ertinya
ialah penggunaan bahasa Melayu itu tidak wajib, ia sekadar lambang sahaja. Jika
berstatus wajib maka negara jiran kita itu tidak sanggup pilih bahasa Melayu
sebagai bahasa kebangsaan. “Sedangkan istilah bahasa rasmi bererti bahasa
Melayu wajib digunakan dalam sistem kenegaraan dan sebagai bahasa utama
termasuk wajib digunakan dalam sistem pendidikan, perundangan, komunikasi
rasmi, naskhah yang sah adalah wajib dalam bahasa Melayu dan sebagainya,” kata
Felo Utama Institut Kajian Etnik (Kita), Universiti Kebangsaan Malaysia (UKM),
Prof. Datuk Dr. Teo Kok Seong semasa menyampaikan ceramah pada Siri Wacana
Pemartabatan Bahasa Kebangsaan anjuran Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP) dengan
kerjasama Telekom Malaysia (TM) Berhad di Menara TM baru-baru ini. Wacana yang
dirasmikan oleh Naib Presiden Jenama dan Komunikasi Kumpulan TM, Izlyn Ramli
itu dihadiri oleh kakitangan-kakitangan TM dari seluruh negara. Ia bertujuan
meningkatkan kefahaman tentang martabat bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan
dan bahasa rasmi negara ini selaras dengan nilai-nilai kristal yang dite-rapkan
oleh syarikat milik kerajaan (GLC) itu.
Kok Seong yang juga Ketua Kluster
Sejarah, Warisan dan Sosiobudaya Majlis Profesor Negara (MPN) menjelaskan lagi
bahawa kuasa sebenar dalam memartabatkan penggunaan bahasa Melayu itu adalah
terletak pada istilah bahasa rasmi dan bukannya sekadar bahasa kebangsaan. Memang
selayaknya bahasa Melayu dimartabatkan pada kedudukan seperti itu kerana ia
adalah bahasa yang terbina sejak zaman berzaman dan berkemampuan mengungkap
keseluruhan komunikasi manusia sebagai bahasa ilmu sehingga ke tahap bahasa
saintifik moden. Kata beliau, ini kerana bahasa Melayu bukan seperti bahasa
sukuan yang tiada terbina seperti di sesetengah bahasa di benua Afrika. Namun
begitu, hakikatnya, bahasa Melayu yang korpusnya lengkap, kukuh dan utuh itu
tidak terlepas daripada pelbagai cabaran dari semasa ke semasa berikutan
peredaran zaman hingga kadang kala kelihatan citranya hilang.
Sebab itu, ketika bersemangat
menyampaikan ceramah, wajah Kok Seong tiba-tiba berubah sayu dan muram lalu
berkata: “Tapi sayangnya, amat malang bagi bahasa Melayu kadang kala ia seperti
melukut di tepi gantang di negara watannya sendiri apabila ia seolah-olah tiada
tempat!.” Justeru, dalam soal memartabatkan secara berterusan bahasa Melayu,
tidak boleh tidak, beliau menegaskan, terdapat empat aspek perlu diberi
penekanan iaitu; Kecekapan berbahasa Melayu dalam kalangan warga Malaysia;
Penggunaan bahasa Melayu yang baik dan betul; Memastikan ketulenan bahasa
Melayu dalam penggunaan harian rakyat negara ini; Dan orang Melayu perlu
menjadi contoh kepada penggunaan bahasa Melayu itu. “Dalam melihat kecekapan
berbahasa Melayu oleh warga Malaysia, kita perlu melihat kepada penguasaan
berbahasa Melayu dalam kalangan bukan Melayu, kerana orang Melayu tiada masalah
dalam berbahasa Melayu.
“Tahniah dan syabas kepada bukan
Melayu yang fasih bertutur dalam bahasa Melayu tetapi persoalan besar timbul
kerana masih ada bukan Melayu sebagai warganegara, yang sepatah haram tidak
tahu menggunakan bahasa Melayu walaupun setelah 58 tahun negara mencapai
kemerdekaan,” tegasnya yang menyifatkan dirinya sebagai memegang amanah ilmu
dalam memperjuangkan bahasa Melayu walaupun bukan berketurunan Melayu. Dalam
aspek penggunaan bahasa yang baik dan betul, ia penting agar citra bahasa
negara itu terpelihara. Masih berlaku banyak kesilapan penggunaan perkataan
oleh rak-yat negara ini termasuk segelintir para pemimpin. Contohnya,
penggunaan perkataan ‘hemah atau hemat’ yang berbeza makna dan sering
disalahgunakan. Perkataan ‘taksub’ sepatutnya dieja ‘taasub’, perkataan
‘war-war’ sepatutnya dieja ‘uar-uar’ dan sebagainya. Begitu juga, dalam
memastikan ketulenan bahasa Melayu, masyarakat haruslah bersungguh-sungguh
menggunakan perkataan asal bahasa Melayu sebagai keutamaan dan janganlah
sewenang-wenangnya menggunakan perkataan yang dipinjam daripada bahasa asing.
Beliau berkata, sebagai contoh,
perkataan ‘seleksi’ sepatutnya lebih baik digunakan ‘pilihan’, ‘intelektual’
sepatutnya ‘cendekiawan’ dan sebagainya. Dalam aspek keempat pula, Kok Seong
memberitahu, orang Melayu mesti meyakinkan dan memandaikan anak bangsa dalam
penggunaan bahasa Melayu sebagai bahasa yang tinggi malahan bahasa kelima
terbesar dituturkan di dunia. Ia berbalik kepada sikap dan iltizam orang Melayu
itu, kerana tidak boleh mereka mempertikaikan kebolehan bahasanya sendiri. Kesimpulannya,
usaha berterusan memartabatkan bahasa Melayu bukan sahaja penting malahan amat
kritikal dalam menyuburkan jati diri warganegara yang selaras dengan
Perlembagaan Persekutuan. Sebagai contoh, penulis berpandangan, jika perkara
ini difahami maka tidak timbul lagi soal segelintir pihak mempertikaikan
langkah kerajaan tidak mengiktiraf Sijil Peperiksaan Bersepadu (UEC) untuk
kemasukkan ke universiti awam memandangkan bahasa Melayu dalam sijil itu tidak
setara dengan kehendak kerajaan. Ini mustahak kerana meletakkan bahasa Melayu
di tempat tinggi selayaknya adalah usaha ke arah untuk mencapai peranan bahasa
itu yang bukan sahaja sebagai alat berkomunikasi tetapi ia adalah alat
pemangkin kemajuan, perpaduan kaum, identiti nasional dan pembentukan negara.